Ebeveyn Çatışması ve Çocukların Çatışma İle Başa Çıkma Becerileri: “Review Çalışma”

Didar Kantarcı Boğda

2008

ÖZ: Bu araştırma; aile içindeki ebeveyn çatışmasının çocuklar üzerindeki etkilerini eve çocukların evlilik çatışması ile baş etme mekanizmalarını, çeşitli makaleleri özetleyerek ele almayı amaçlamıştır. Buradan hareketle, 5 farklı makaleden özetlemeler yapılarak ve bu makalelere eleştirel yaklaşım geliştirerek, aile içi çatışmanın çocuklar üzerindeki etkileri, çocukların bu çatışma tipine karşı geliştirdikleri baş etme becerileri ve çocuğun davranış ve uyum problemleri geliştirmesindeki ana etkenin çatışma mı yoksa ebeveyniğin kalitesindeki değişim mi olduğu incelenmiştir.

Anahtar Sözcükler: Ebeveyn çatışması, Başa Çıkma Becerileri, Çocuk

ABSTRACT: The aim of this study is to evaluate the effects of parental conflict and coping mechanisms of children, by summarizing some of the important literatures related with the topic. With describing, comparing and criticizing 5 different related article, beside the observed developmental results on children who exposed to conflict in the family, it is aimed to comprehend the effects of parental conflict on children’s well-being and social and behavioral adjustment, children’s coping mechanisms with this conflict type and understand weather the real reason behind this adjustment problems is marital conflict or ineffective parenting .

KeyWords: Parental conflict, marital conflict and divorce, Child, Development

A. GİRİŞ

Ebeveyn çatışmasının çocuklar üzerindeki etkilerini araştıran bir çok çalışma göstermiştir ki; evlilik çatışması çocuk ile ebeveyn arasındaki ilişkiye ve diğer aile sistemlerine zarar vererek, bu çatışma ortamında kalmış olan çocukların duygusal ve davranışsal problemler geliştirme risklerini arttırmaktadır. Yapılan bir çalışmada, evlilik çatışması, yanlış yada etkin olmayan ebeveynlik ve çocuklardaki uyum problemleri araştırma konusu edilmiştir (Buehler ve Gerard, 2002). Araştırmanın literatürüne göre, ebeveyn çatışması yanlızca evlilik ilişkisine değil, aile yaşamının her alanına etki etmektedir. Evlilik çatışmasından etkilenen anne – baba tutumları çocuğa yönelik yanlış yada etkin olmayan ebeveynliğe yol açabilmektedir. Buna göre; yayılmacı (spillover) teori işlemekte, ve araştırmacıların hipotezinde de kurguladıkları üzere, evlilik çatışması, ebeveynlik tutumları üzerinde etkili olarak çocukların uyum süreçlerini etkilemektedir (Aktaran; Buehler ve Gerard, 2002).

Beuehler ve Gerard’ın 2002 yılında gerçekleştirdikleri araştırmanın örneklemi, 1988 yılında “National Survey of Families and Housholds” araştırmasına katılmış olan 13.017 kişi içinden seçkisiz olarak seçilen 2541 evli ve 2 -18 yaş aralığında çocuğa sahip çiftten oluşmaktadır.

Araştırma bulgularına göre; ebeveynlerin kullandıkları sert disiplin yöntemleri ve kalitesi ve içeriği düşük ebeveynlik ( çocukla daha az ilgilenmek, konuşmak gibi), 2 – 11 yaş arası çocuklarda, ebeveyn çatışması ile davranış ve uyum problemleri arasındaki ilişkiyi açıklamada yardımcı olmuştur.

Ebeven ile çocuk arasında yaşanan tartışmalar sıklıkla ergenlik dönemindeki çocuklara sahip ailelerde görülmüş ve uyum problemleri için belirleyci rol oynamıştır.

B. EBEVEYN ÇATIŞMASI İLE BAŞA ÇIKMA BECERİLERİNİN KAVRAMSALLAŞTIRILMASI

Ebeveyn çatışmasının çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri sıklıkla araştırılmış olmakla birlikte, son yıllarda araştırmacılar çocukların bu çatışmadan nasıl kendilerini koruyabilip zarar görmediklerini / kendilerini iyileştirebildiklerini (resilient) de çalışmalarına konu etmektedirler (Grych ve Fincham, 2001).

Lazarus ve Folkman (1987) “başa çıkmak” deyimini; kişinin kendi kaynaklarını aşan özel bir içsel ya da dışsal talebi karşılamak için verilen bilişsel ve davranışsal çabalar olarak tanımlarlar. Bu tanımda, Heterington (1992) ‘ın “iyi adaptasyon” tanımı yerine başa çıkabilmeyi, çocuğun stres karşısında verdiği süreç içeren bir tepki vurgulanmaktadır (Aktaran; Grych ve Fincham, 2001).

Bu tanımlardan hareketle, Grych ve Fincham 2001 yılında yayınlanan kitaplarında, başa çıkma becerilerini şu şekilde kavramsallaştırmışlardır;

Problem odaklı x Duygu Odaklı: Lazarus ve Folkman (1987) baş etme stratejilerini, problemi çözmeye odaklı(harekete geçme) ve stresi azaltmaya ve duyguya odaklı (ör: kendini yatıştırma) olarak 2 tanımda toplamıştır. Problem çözmeye yönelik harekete geçme ve inisiyatif alma, ebeveyn çatışması gibi bir durumda çocuğun çatışmaya dahil olması, çocuk için olumsuz sonuçlar ve yükler doğurabilir. Çocuk kendisi dahil olduğunda çatışmanın bittiğini gördüğünde, hep aynı yola başvurabilir. Ancak, ebeveyn çatışması gibi, çocuğun kontrolü dışında gelişen stres durumlarında duyguya odaklı baça çıkma yöntemleri daha uyumludur (Aktaran; Grych ve Fincham, 2001).

Yaklaşma X Kaçınma: Billings and Moos (1981) ‘un tipolojisine göre başa çıkma stratejileri yaklaşma ve kaçınma olarak ayrılır. Bireyin stres faktörüne bilişsel yada davranışsal olarak odaklanması ve dikkatini ona yoğunlaştırması “Yaklaşma”; red etme, yok sayma davranışı gibi davranışları benimseyerek stres yaratan faktörden uzak durması ise “Kaçınma” tanımını karşılamaktadır. Ebeveyn çatışması durumunda, bazen çocukların kaçınmacı davranışları kendilerini korumaya yönelik onlara yardımcı olsa da; bunun alışkanlık haline getirilmesi, çocuğun, yapıcı bir şekilde bir stresle baş etme becerisi kazanmasını önler (Aktaran; Grych ve Fincham, 2001) .

Yapıcı Olmayan (Non-Constructive) Başa Çıkma: Bu tipoloji daha çok, yanlış, antisosyal, a sosyal, içselleştirme ya da dışsallaştırma gibi yapıcı olmayan başa çıkma yolları ile tanımlanmaktadır. Ebeveyn çatışması yaşayan bir çocuğun madde kullanımına yönelmesi bu duruma örnektir (Aktaran; Grych ve Fincham, 2001) .

Baça Çıkma “yeterliliği / Beklentisi / İnancı” (Efficacy): Çocukların başa çıkma becerilerindeki farklılığın bir diğer önemli etkeni ise, çocuğun var olan stres durumunu başa çıkılabilir olarak görüp görememesidir. Çocuk ebeveyn çatışması ile başarılı bir şekilde baş edebileceğine inanması bu stres durumuna verdiği tepkiyi de etkilemektedir. Örneğin ebeveyn çatışmasına yönelik düşük baş etme yeterliliği / inancı, olumsuz duygu düzensizliği ile ilişkili bulunurken yüksek baş etme inancı iyi uyum ile bağlantı göstermiştir (Aktaran; Grych ve Fincham, 2001) .

C. EBEVEYN ÇATIŞMASI, BAŞA ÇIKMA BECERİLERİ VE UYUM PROBLEMLERİ

O’Brien, Bahadur, Gee, Balto ve Erber’in 1997 tarihinde yaptıkları çalışmanın amacı, ebeveyn çatışmasının çocuklar üzerindeki etkileri ile çocukların çatışma ile başetme tepkileri arasındaki ilişkiyi ve çatışmanın ve başetme tepkilerinin çocuklardaki uyum süreçleri üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Hipotezlerine göre çocukların, çatışmanın sebebi olarak kendilerini suçlamaları ve çatışmayı çözmek amacıyla evlilik çatışmasına dahil olmaları ile davranış problemi göstermeleri arasında olumlu ilişki beklenmektedir. Özellikle çocukların gözü önünde gerçekleşen ve yoğun yaşanan çatışmaların diğerlerine oranla çocukları daha çok rahatız ettiği literatürde vurgulanmaktadır (Aktaran; O’Brien, Bahadur, Gee, Balto ve Erber; 1997).

Bu araştırmada 43 ane-çocuk çiftinden ve 38 çocuğun öğretmenlerinden bilgi toplanmıştır.Annelerden evlilik çatışmasına dair ve çocuklarını tepkileri ile ilgili çeşitli ölçekler ile raporlar toplanmıştır. Öğretmenlerden, çocukların uyumları ile ilgili bilgi edinmek için “Child Behavior Checklist – Teacher Report Fom” ölçeği ile bilgi alınmıştır. Çocukların çatışma ile başetme becerilerini ölçmek amacı ile “Children’s Marital Conflict Coping Strategies Interview” ölçeği ve çocukların uyum süreçlerini ölçmek amacıyla da “Self Perception Profile for Children” ve “Children’s Depression Inventory-Short Form” uygulanmıştır.

Hiyerarşik regresyon analizi sonuçlarına göre; şiddet içeren evlilik çatışmaları, çocuklardaki düşük benlik-değeri, annelerin raporlarındaki çocukların dışsallaştırma davranışları ve öğretmen raporlarındaki çocukların içselleştirme davranışları için yordayıcı bulunmştur. Ayrıca, çocukların çatışma ile başetme yolları, çocuklardaki depresyon ve öğretmen raporlarındaki çocukların dışsallaştırma davranışları için yordayıcı olarak görülmüştür.

Shelton ve Harold, 2007 yılında; evlilik çatışması çocukların psikolojik uyumları arasındaki ilişkide çocukların başetme becerilerinin rolünü araştırmak amacıyla boylamsal bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırmada, 3 farklı başetme yönteminin (sosyal destek arayışı, problem çözme, ve olumsuz duygulanım), evlilik çatışması ve çocukların kaygı, depresyon, öfke tepkileri, kendine güven ve yönetme becerisi (mastery) özellikleri arasındaki ilişki üzerindeki moderatör ve mediatör rolleri saptanmak istenmiştir.

Çalşmanın örneklemi 100 ebeveyn ve bunların 11-14 yaşları arasındaki çocuklardan oluşmaktadır ve tüm datalar 1997-1998 yılları arasında toplanmıştır. 100 çocuktan 50 si kız 50 si erkektir ve biyolojik anne babası ile yaşayan örneklem tüm örneklemin %96 sını oluşturmaktadır. Çalışmaya göre; evlilik çatışmasının çocukların psikolojik uyum süreçleri üzerindeki uzun dönem etkileri için, olumsuz duygulanın başetme yöntemi mediatör olarak bulunmuştur. Bu başetme yöntemi aynı zamanda çocuklardaki kaygıve depresyon teğkileri ile ebeveny çatışması arasındaki ilişki üzerinde moderatör rol oynamıştır. Bulgulara göre; evlilik çatışması çocukların uyumsuz (maladaptive) başetme becerileri üzerinde etkilidir ve buna göre strese maruz kalmak artan psikolojik rahatsızlıkla ilişkilidir.

Çalışma sonuçlarına göre; en sık yönelinen başetme tepkisi bıkkınlığın ve sıkıntının açığa vurumu (release of frustration), risk alma ve açıkça yakınmadır (confrontation) ve bu davranışlar problematik psikolojik uyum ile ilişkili görülmüştür. Çatışma ile başetmede bu tür, rahatsızlık ve bıkkınlığı dışa vurma tepkilerinin çocuklar için, kısa vadede duygusal yoğunluklarını boşalttıkları ve öfkelerini azalttıkları için faydalı olsa da, uzun vadede bu tepkilerin onlar için fayda sağlamadığı vurgulanmıştır.

Linda Nicolotti, Mona El-Sheikh ve Stephanie M. Whitson’ın 2003 yılında gerçekleştirdikleri bir başka araraştırmada ise, çocukların ebeveyn çatışması ile baş etmleri ile içselleştirme, dışsallaştırma ve fiziksel sağlık problemleri arasındaki belirleyici ve ara bulucu etkiler ele alınmıştır. Çocukların baş etme becerileri, “Children’s Coping Strategies Checklist (1991)” e göre; aktif (active), destekleyici (support), kaçıngan (avoidance) öfkesini dışa vurucu / çıldırıcı (disraction) olarak gruplanmıştır ve ebeveyn çatışmasının çocukların uyum süreçlerine etkisinde belirleyici ve arabulucu etkileri olduğu öngörülmüştür.

Hepsi 8-11 yaş aralığında bulunan, 44 erkek 45 kız çocuk ve bunların anneleri ile gerçekelştirilen araştırmanın bulgularına göre, akitf ve destekleyici başaçıkma becerileri, kızlar için depresyon belirtilerine ve öz-güven problemlerine, hem erkek hem kızlar içinse fiziksel sağlık problemlerine karşı koruyucu faktör olarak bulunmuştur. Ayrıca, kaçınmacı baş etme yöntemleri, erkek çocuklar için içselleştirme, dışsallaştırma ve fiziksel sağlık problemlerine karşı, mazruz kalmaya açık kapı bırakan (vulnerability) bir etki olarak görülmüştür. Öfkesini dışa vurucu / çıldırıcı baş etme yöntemi ise, hem erkek hem de kız çocuklar için, depresyona karşı koruyucu bir faktör olarak saptanmıştır.

D. SONUÇ

Tüm bu araştırmalardan hareketle denebilir ki; ebeveyn çatışması, tüm aile sistemlerini ve ebeveyn davranışının kalitesini de etkileyerek çocuklar üzerinde uyum problemlerine yol açabilmektedir. Çocuklar, bu sıkıntı yaratan çatışma ortamında bazen bilinçli bazen bilnç dışı olarak kendilerine bir takım baş etme becerileri geliştirmektedir.

Ancak geliştirilen baş etme biçimi, çocuk üzerinde etkin rol oynamaktadır. Aktif olarak anne – baba tartışmasına katılıp çatışmayı çözmeyi amaçlamak, çocuğu “sonuca” götürürken kendisi için bir tuzak olabilmekte, sessiz kalmak, kabuğuna çekilmek gibi kaçıngan davranışlar ise çocuklarda içselleştirme problemlerinin yaşanmasına sebep olabilmektedir.

Çocukların çatışmalı durumlarla baş etmeyi öğrenmeleri hayata karşı duruşları açısından da önemlidir, çünkü hayat içerisinde çatışma yaşanan yada yaşanacak olan tek yer aile olmaycaktır. O halde önemli olan, ebeveynlerin de doğru desteği ile, çocukların kendilerini korumak ve günlük yaşamlarına uyumlu şekilde devam edebilmek için yerine ve zamanına göre doğru ve yapıcı baş etme becerilerini edinmelerini sağlamak ve desteklemek olacaktır.

Kaynakça

Buehler, C. ve Jean M Gerard, J.M. (2002). Marital conflict, ineffective parenting, and children’s and adolescents’ maladjustment; Journal of Marriage and Family; 64, 1.

J. H. Grych ve F. D. Fincham (2001) Interparental conflict and child development: Theory, research and application;

Cambridge: Cambridge University Press.

Nicolotti, L.; El-Sheikh, M. ve. Whitson, S.M. (2003). Children’s coping with marital conflict and their adjustment and physical health: vulnerability and protective functions. Journal of Family Psychology , Vol. 17, No. 3, 315–326.

O’Brien, M.; Bahadur, M.A.; Gee,C.; Balto,K. ve Erber, S. (1997). Child exposure to marital conflict and child coping responses as predictors of child adjustment; Journal of Cognitive Therapy and Research, Vol. 21, No. 1, 1997, pp. 39-59.

Shelton, K. H. ve Harold, G. T. (2007). Marital conflict and children’s adjustment: The mediating and moderating role of children’s coping strategies; Journal of Social Development; 16, 3.